Maarten Welbergen

Terugkijkend naar de vorige vijf delen van mijn lezing kunnen we concluderen dat Jan niet geheel alleen stond in de kunstgeschiedenis. Echter kan men zeggen dat (zoals dit vaker gebeurd in de geschiedenis)  Jan als kunstschilder in zijn tijd een soort catalysator is geweest van een lange traditie dat in hem culmineerde tot een uitzonderlijk kunstenaar! Alhoewel er een collectieve traditie aan vooraf gaat is het vaak een geniaal individu die een volgende sprong maakt in de toekomst...waarbij een aantal belangrijke factoren zoals reeds gezegd: het Geloof, de nieuwe techniek en de opdrachtgevers, van uiterst belang zijn!

Het opkomend realisme in de kunst van die tijd had ook te maken met het gevoel van actualiteit van het Bijbels verhaal. M.a.w. o.a. het lijdensverhaal van Christus speelt zich iedere dag opnieuw af en maakt dus deel uit van ons leven.

Deze actualiteit werd steeds meer een usance in het verbeelden van sacrale voorstellingen ; men moest zich kunnen vereenzelvigen met dit verhaal zowel in Vlaanderen als in Italie of Duitsland en dat brengt mij op het laatste onderdeel van mijn lezing.

 Kruisiging door Fra Angelico.

Toen ik bij aanvang van deze tentoonstelling het cultureel supplement van het NRC opensloeg en de recensie: "Adembenemende illusies van Jan van Eyck" las, werd ik met verbazing vervult over de 'oordelen' van redactrice Sandra Smallenburg. Hierin gaat mevr. Sandra wel erg smal door de bocht als zij schrijft In haar artikel met o.a. " Een optische revolutie toont het werk van de Vlaamse schilder Jan van Eyck naast dat van Italiaanse tijdgenoten als Fra Angelico, Masaccio en Pisanello. En ja (gaat zij verder) het moet gezegd: keer op keer komt van Eyck in die dialogen als winnaar uit de bus".

Het is typisch voor onze samenleving om alles te vergelijken met sport-prestaties waarin er verliezers en winnaars zouden zijn! 

 Fra Angelico, de annunciatie.

Verderop schrijft zij dan weer enigzins misprijzend: "Bij Masaccio heeft het Christuskind nog een waterhoofd en lijkt het op een pop. Maar van Eycks madonna straalt een en al tederheid uit...." Je vraagt je af of mevr Smalleburg ooit wel eens in Italie is geweest en daar o.a. deze Annunciatie van Fra Angelico (hierboven) in situ heeft waargenomen?! Over tederheid gesproken! Of het beroemde fresco van Masaccio waarin hij met grote empathie het afschuwelijke lot van Adam en Eva verbeeldt! Geen tederheid?

 verdrijving uit het paradijs door Masaccio.

Mevrouw Smallenburg vergelijkt hier op onnavolgbare wijze 'appels met peren'!

Alhoewel beide culturen trachtten om het actuele van de bijbel uit te beelden, zijn hier twee wezenlijke verschillen in 'kunst' opvattingen werkzaam. Het verschil zit in de tegenstelling: realisme versus idealisme. Ik zou willen opmerken dat de 'appels' het realisme is dat onstond in het Noordelijke Europa waarin Jan een duidelijk exponent is en de 'peren'  het idealisme is van het zuidelijke mediterrane Europa waarvan o.a. Fra Angelico een duidelijk voorbeeld is.

Wat je tevens kunt zeggen als je de ontwikkeling van de Italiaanse renaissance bekijkt vanaf Giotto, dat deze traditie veel meer zocht naar een abstrahering van de uitgebeelde werkelijkheid. Niet het bijtend en droog realisme van de Vlamingen en Duitsers

 Isenheimer altaar door Grunewald.

maar het zachte en bloemrijke van de Italianen waaruit een groot mededogen spreekt met het lijden van Christus!

 Noli me Tangere door Fra Angelico.

M.a.w. Het verschil tussen het zure bier uit de ' Oltre montani'  en de zoete wijn uit Toscane! Het onderscheid realsme/idealisme zou ook kunnen liggen in het feit dat het klimaat in het noordelijke Europa nu eenmaal guurder en hardvochtiger is dan het meer zachte zwoele klimaat van het Middellandse zee gebied.

Het is m.i. niet zomaar dat in de ontwikkeling van het religieuze beleven van na de tijd van van Eyck, het Noorden koos voor het wat koude realisme van het Protestantisme met hum 'kale' witte kerkinterieurs terwijl het Rooms-Katholicisme in het Zuiden blijft bij haar warme en kleurige idealisme waarbij een bepaalde kunst hoort.

Ik wil maar zeggen dat het hier dus erg kortzichtig is om te spreken over winnaars en verliezers in de kunst van het uitbeelden.  

"Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is"!

 Franciscus van Assisi door Duccio

Maarten Welbergen